Wczesne Średniowiecze
- We wczesnym średniowieczu nakrywano głowy welonami, często okrywającymi również twarz, domowe nakrycie głowy stanowiły czepki z taśm, na uroczystości nakładano wieniec lub diadem. Pierwsze filcowe czepki i kapelusze z włosia owczego powstały we Frygii w I w.n.e. i miały kształt stożka lub walca z płaskim denkiem. Używali ich najczęściej rolnicy, pasterze i podróżnicy. W V w. kapelusz ten miał już płaskie rondo i okrągła główkę, był noszony na plecach na ozdobnym sznurze zawiązanym na szyi.
- W VI w zamożne kobiety nosiły czepce jedwabne bogato zdobione, pojawiły się również siatkowe czepeczki noszone na przejrzystym welonie. Welony noszono też pod wieńcami i diademami.
- Do X w. odzież i nakrycia głowy niewiele się zmieniały. Wprowadzono jedynie nowe ozdoby i upięcia
Średniowiecze
Podczas wypraw krzyżowych poznano na zachodzie Europy nowe surowce i techniki. Wzrosły wymagania i rozwinęło się rzemiosło. Po ubiorach można było poznać przynależność klasową i narodowościową. Powstał strój mieszczański, znacznie różniący się od stroju szlachty.
W Polsce na modę oddziaływało osadnictwo niemieckie i wpływy zakonne W XII i XIII w. kobiety nadal nosiły welony pod czepeczkami, a zimą kaptury, toczki lub birety przybierane futrem, podtrzymywane wstążką lub paskiem. Dziewczęta nosiły metalowe opaski lub jedwabne haftowane wstążki. Mieszczaństwo nosiło kapelusze z charakterystycznym rondem ułożonym w dziób lub kapturki uszyte z tkanin. Ludność wiejska nosiła latem szpiczaste kapelusze ze słomy, a zimą baranie czapki
W XIII w. powstała moda dworska, powstały pracownie wytwarzające stroje. Dyktatorami mody były domy monarsze: hiszpański, francuski, niemiecki, jednak od czasów Ludwika XIV to Francja zaczęła przewodniczyć w dyktowaniu mody. Wpływ na kształtowanie mody miały różne okolicznościowe wydarzenia:
- przyjazd posła tureckiego zaowocował wprowadzeniem kapeluszy zbliżonych do turbanu
- Kapelusze żołnierzy z pióropuszami były inspiracją dla fasonu i przybierania kapeluszy damskich
W XIV w. zapanowała moda na noszenie wysokich szpiczastych czapek z tkanin, a na ich czubku przyczepiano welon.
Stożek z rondem
W Polsce nowością były w tym czasie kapelusze pilśniowe w kształcie stożka z rondem, które nosili mieszczanie. Noszono również kaptury z długimi końcami oraz wysokie czapki z odstającymi rogami na końcach których montowano osobliwości ówczesnej mody, dzwoneczki lub inne brzęczące przedmioty. Charakterystycznym nakryciem głowy kobiecej w Polsce była czapka przybrana wokół futrem, ze szpicem spadającym aż do pasa oraz czepce z drogich tkanin
Kobiety w XV w. ubierały się bardzo skromnie, lecz na uroczystości wkładały bogate stroje, Na głowach nosiły haftowane złotem i wyszywane perłami birety, czepeczki, kołpaczki sobolowe lub gronostajowe, zdobione brylantową spinką i piórkami. Nakrycia te były bardzo cenne i przechowywano je z pokolenia na pokolenie. W Niemczech i Hiszpanii noszono bogato zdobione birety, w nacięciach których, zdobiono je kamieniami, piórami. Przypinano pęki piór do włosów, wpinano klejnoty lub zaplatano we włosy sznury pereł.
- Za panowania Ludwika XIV wprowadzono nadmierne ilości koronek do strojów damskich, męskich. Zdobiono nimi ściany, łoża, karety, meble. To epoka koronkarstwa.
- Moda za czasów Ludwika XV była bardzo dyskretna lecz często ulegała zmianom. Kobiety nosiły na głowie skromne czepeczki z koronek batystu lub sztucznych kwiatów.
- Dla kontrastu moda Ludwika XVI była bardzo przesadna. Na głowach noszono nakrycia głowy w kształcie fregaty, parasolki, namiotu czy ogrodu.
XVIII w.
W pocz. XVIII w. ze względu na pudrowane peruki noszono mniej kapeluszy, a pod koniec tego wieku zaczęło przejawiać się w strojach uproszczenie. Istniały dwa kierunki, przepychu i piękna w modzie sfer wyższych oraz umiarkowanie i praktyczność w modzie mieszczan. Twarzowe czepce z pierwszej połowy XIX w. ustępują kapeluszom z płaskim dużym rondem.
Pierwsza połowa XIX w to kapelusze budki wiązane pod brodą tzw. Bonnet, które ustąpiły miejsca kapeluszom z bardzo niską główką i dużym rondem upinanych szpilkami z ozdobami z kwiatów, piór i kokard.
XIX w.
Pod koniec lat 60. XIX wieku moda zwolniła kobiety od noszenia krynoliny (suknia, której spódnica miała specjalny stelaż z obręczy w kształcie dzwonu). W związku z uprawianiem sportu przez panie, gdzie obszerne ronda i nadmiar ozdób stwarzały kłopot podczas gry, kapelusz zmniejszył swoje rozmiary i ilość dodatków. Małe, przypinane szpilkami do fryzury lub wiązane wstążką kapelusiki stały się prawdziwym przebojem. Nie na długo jednak zagościły na salonach, ponieważ już pod koniec wieku kobiety zamarzyły znów o pięknych, fantazyjnych nakryciach głowy. W ten sposób powstał kapelusz secesyjny, a właściwie kapelusz-kwiat. Sylwetka kobieca miała przypominać, w myśl założeń tego czasu, subtelny kwiat. Głowa jako odpowiednik kielichu miała być najpiękniejsza.
Pod koniec XIX w. kapelusz przyjął kształt doniczki, w XX w. modny był kapelusz klosz z rondem opadającym na twarz i drapowane z tkanin toczki.
Miniaturowe kapelusze
Od 1940 roku wchodzą w modę miniaturowe kapelusze wpinane we włosy za pomocą szpilek, stają się coraz bardziej praktyczne i wygodne, choć nadal stanowią ozdobę głowy.
Lata 50 to powrót do nakryć głowy, które wyrażały szyk i elegancję. Modne stały się toczki noszone na czubku głowy, ozdobione woalką, a także kapelusiki spopularyzowane przez Jackie Kennedy w latach 60. Noszone przez Audrey Hepburn czy Joan Collins stawały się natychmiastowymi hitami dekady.
Jeszcze w latach 40-stych ubiegłego wieku wyjście z domu bez kapelusza uważane było za wielkie foux pas, bo wszyscy, niezależnie od wieku, pochodzenia czy stanu majątkowego, nosili nakrycia głowy. Bez kapelusza pokazywali się tylko kloszardzi, dla reszty było nie do pomyślenia by nie osłaniać głowy w miejscach publicznych. Kapelusz oznaczał elegancję i szyk. Dopiero w latach 70-tych XX w. zaczął on tracić na popularności, powoli zyskując status garderoby na specjalne okazje.
Zdjęcie grupy rekonstrukcji historycznej BLUSZCZ.
Ostatnia dekada wieku XX w. uwolniła kapelusz od społecznych czy użytkowych funkcji, pojawiły się niezwykle twórcze i zaskakujące konstrukcje, aż po ekstrawaganckie nakrycia głowy prezentowane na pokazach mody.
Dziś kapelusz pojawia się w rożnych sytuacjach, w letni dzień słomkowy kapelusz z szerokim rondem chroni przed słońcem, a malutki z kunsztownymi ozdobami może stać się dodatkiem do wieczorowej sukienki.
Po latach gotowych produktów wykonywanych seryjnie można zaobserwować powrót do dawnego ręcznego robienia kapeluszy w niedużych pracowniach.
Dzisiejsze kapelusze to mieszanka trendów bardziej lub mniej odległych w czasie, oraz niezwykłej wyobraźni i pomysłowości współczesnych projektantów. Jedno pozostało niezmienne, kapelusz to idealne wykończenie, przy którym najzwyklejsze ubranie będzie wyglądało ciekawie.
Opracowała: Zuwika- Katarzyna Nowakowska. Na podstawie książki Zenobii Mereckiej-Wykrętowicz „Modniarstwo” 1959
Kilka zdjęć z archiwum Katarzyny Krauss
