Makatki, czyli wyszywane historie

***

Historia nićmi pisana

Podobno ten sposób dekorowania tkanin przywędrował ze Wschodu. Był popularny zarówno w Polsce, w Europie, jak i na świecie. Technika zdobienia haftem, najczęściej bawełnianej białej tkaniny o kształcie prostokąta lub kwadratu, zyskała szczególną popularność w latach 60. ubiegłego stulecia i była modna jeszcze przez ponad dekadę w twórczości ludowej. Rękodziełem trudniły się gospodynie domowe. Najpierw powstawał rysowany na tkaninie projekt, a następnie wykonywano haft. Przy pomocy kolorowych nici (najczęściej niebieskich, zielonych i czerwonych), haftowano: ludzi, zwierzęta, kwiaty i przesłania, najczęściej powielając modne maksymy i złote myśli. Gospodynie w ten sposób ozdabiały pomieszczenia swoich domów i mieszkań. Trend tworzenia makatek rozwinął się w mieście, a następnie haftowane barwnymi nićmi tkaniny trafiły także pod strzechę. Tak wykonane rękodzieło było synonimem zaradności i umiejętności pani domu.

***

Makatkami najczęściej przyozdabiano kuchnie. Wieszane były na ścianie nad kuchniami kaflowymi, tuż obok szafek z naczyniami czy też nad stołem, by zdobić miejsce, w którym rodzina spożywała posiłki. Zdarzało się, że wieszano je także nad umywalką lub misą z wodą, gdzie domownicy zażywali codziennej higieny. Motyw makatki był dobierany do wnętrza, w którym miała zawisnąć. Warto dodać, że z czasem, w miarę rozwoju techniki dostępne były także makatki haftowane maszynowo.

Kościół, kuchnia, kołyska

Sentencje, porzekadła i przysłowia wyszywane na makatkach odnosiły się do życia codziennego domowników i tworzących je pań domu. Dlatego też motywy haftowane na płótnach związane były najczęściej z kościołem, kuchnią i kołyską.

Jedne z makatek pełniły funkcję edukacyjną, jak słynne: „Zimna woda, zdrowia doda” czy „Czystość jest zaletą gosposi”. Tkaniny z tymi treściami zdobiły najczęściej wspomniane kąciki czystości. Prócz wyszytego tekstu zwierały obrazek, na przykład łabędzi pływających w jeziorze albo gospodyni sprawującej porządki, z miotłą w ręku. Tekst i obrazek przyozdabiały wokół roślinne ornamenty, tworząc ramę wyszytej opowieści.

***

Makatki o tematyce religijnej, jak „Boże błogosław dom” i „Czuwaj nade mną o dobry Aniele, bo niebezpieczeństw grozi mi wiele”, „Szczęść Boże” – wyrażały modlitewną prośbę o ochronę dla mienia i domowników. Wyszywano na nich gołębie pokoju, anioły, postacie biblijne.

Najbardziej popularne były makatki z treściami dotyczącymi kuchni i spożywania posiłków. Widniały na nich napisy „Smacznego!” lub „Dobrego apetytu”. Inne zawierały słynne porzekadła: „Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść”, „Młoda kuchareczka zwinna jak laleczka”, „Dobra żona tym się chlubi, że gotuje co mąż lubi”, „Co ugotuję, to dobrze smakuje”. Dzieła o tematyce kuchni dopełniał często wyszyty wizerunek kobiety przygotowującej posiłki, jak też ucztujących domowników.

Modne były również makatki z napisem „Dzień dobry”, które wieszano tuż przy wejściu do izby. Tekst miał być powitaniem dla przybyłych gości i życzeniem pomyślnego dnia dla jego mieszkańców.

***

Haftowano także makatki nawiązujące do bajek, jak na przykład znanej i opowiadanej z pokolenia na pokolenie dzieciom bajki „Czerwony kapturek”. Na makatce odtwarzano scenę dziewczynki z koszyczkiem i złego wilka. Popularne były też haftowane na makatkach krasnale i muchomory.

Znane i niezapomniane

Mimo dużej popularności w czasach PRL-u, makatki z czasem zostały uznane za relikt przeszłości i wyraz kiczu, przez co zaczęły znikać z polskich domów. Wiadomo, każda moda kiedyś przemija. Nie da się jednak zaprzeczyć, że te dzieła sztuki ludowej były znanym i pożądanym elementem wystroju wnętrz w latach, które jeszcze większość z nas dobrze pamięta. Można się domyślić, że aktualnie są pamiątką rodzinną przechowywaną na dnie niejednej bieliźniarki.

Osoby, które interesują się twórczością ludową, mogą zobaczyć makatki na ekspozycjach wielu muzeów etnograficznych w całej Polsce.