Irena Kwiatkowska – legenda polskiej estrady i aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna. Należała do Okręgu Warszawskiego AK – VI Oddziału BiP (Biura Informacji i Propagandy), na Starówce pełniła rolę łączniczki dowódcy Włodzimierza Kozakiewicza „Barry’ego”. Działała pod pseudonimem „Katarzyna”.
Kwiatkowska wraz z oddziałem, do którego należała, nocowała w maglu. Artystka najczęściej sypiała na parapecie, co mogło okazać się dla niej wyjątkowo niebezpieczne w przypadku ostrzału budynku, ale miejsca na podłodze zajmowane były przez powstańców w pierwszej kolejności. Zmęczenie dawało jej się jednak we znaki do tego stopnia, że nie znajdowała już sił i chęci na szukanie bezpieczniejszego miejsca na sen.
Wyjątkowo rzadko wspominała czas powstania i incydent, kiedy cudem uszła z życiem: „Jak szłam, póki to było możliwe, Krakowskim Przedmieściem, a nad głową rozgrzane do czerwoności szrapnele. Nic nie wiesz, jaki kąt, gdzie uderzy, nie możesz przewidzieć. Zobaczyłam kiedyś taki szrapnel i stanęłam. Myślałam, że to koniec. Przeleciał. Uznałam, że to znak od Boga. Ostrzeżenie.”
Kwiatkowska mawiała, że co ma się wydarzyć i tak się wydarzy. W jednej z nielicznych wypowiedzi dotyczących Powstania, wspominała swoją pracę łączniczki: „Musiałam uważać, ale ja, jak to ja. Kiedyś lecę z meldunkiem, ważne! Kazali dostarczyć. Rozkaz, to rozkaz, ale przy tym trzeba myśleć, a ja poleciałam na pamięć. Otworzyłam drzwi, tak jak ostatnio… tam ciemno od hitlerowskich mundurów. Nawet mi w oczach nie zdążyło pociemnieć, tak pryskałam. Zatrzasnęłam drzwi i w nogi. Coś tam załomotało za tymi drzwiami, ale udało mi się uciec”.
Kwiatkowska w czasie powstania po przejściu do Śródmieścia dołączyła do grupy artystów uformowanej przez Leona Schillera, uznawanego za twórcę polskiego teatru. Występowała wraz z Mirą Zimińską i Mieczysławem Foggiem dla rannych przebywających w szpitalach. Brała udział w koncertach organizowanych dla żołnierzy i ludności cywilnej, które odbywały się w gospodach żołnierskich, kinach, teatrach lub po prostu – na podwórkach.
Kwiatkowska opuściła Warszawę wraz z ludnością cywilną. W ostatniej chwili, dzięki niesamowitemu sprytowi, udało jej się uciec z kolumny transportowej i nie trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie: „[…] Tak szłam do Pruszkowa. Z jednej strony Niemcy. Z drugiej. Taki szpaler. A wzdłuż drogi rów i … wolność… Dalej łąka. […] Znalazłam chwilkę, nikt nie patrzył. I ja biegiem do takiego chłopa: „Pan da mi tę motykę!” Jaki człowiek ma wtedy ton – pan da mi tę motykę! Dał. Woreczek na plecach, motyka na ramieniu. Idę obok niego.”
Mira Zimińska-Sygietyńska była aktorką teatralną i filmową. Mówiono o niej „Chaplin w spódnicy”, bo z sukcesami występowała jako artystka kabaretowa. Miała niesamowity talent i piękny głos, dlatego realizowała się też jako piosenkarka. W czasie Powstania Warszawskiego należała, tak jak Kwiatkowska, do Oddziału VI BiP, występowała w Teatrze Frontowym. Śpiewała piosenki, które najczęściej komponował dla niej Tadeusz Sygietyński (jej przyszły mąż). „Wybuchło powstanie. Wszyscy wiedzieliśmy, że będzie, że musi być. Młodzież się szykowała. Było kilka dni entuzjazmu i nadziei. Może kilkanaście. […] Od razu założono coś w rodzaju powstańczego biura koncertowego. Powiedzieli nam, artystom, że mamy krzewić. Co krzewić? Wszystko, co może podnieść na duchu.”
Podczas jednego z występów, a było to w budynku Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, artystka miała wiele szczęścia. Gdy dawała koncert w auli, scenę zaczął ostrzeliwać niemiecki snajper, a jedna z kul przeleciała pomiędzy głowami Miry i Tadeusza, trafiając ostatecznie w ścianę. Artystka nie przestała śpiewać, czym wzbudziła podziw widowni i zebrała gorący aplauz na zakończenie występu.
Mira była uwielbiana, jej występy choć na chwilę pozwalały powstańcom i ludności cywilnej oderwać myśli od pogarszającej się z każdym dniem sytuacji i tragicznej rzeczywistości. Dla ciężko rannych jej obecność była niczym panaceum na ból. Jeden z lekarzy operujących rannych kilkakrotnie prosił Mirę o obecność podczas bolesnych dla jego pacjentów operacji. Nie było środków znieczulających, to jej obecność miała dawać wytchnienie: „[…] Kochany doktor Lewicki później specjalnie mnie posyłał do takich, którym albo było bardzo źle, albo którzy już dobiegali swego kresu. To były najtrudniejsze zadania, jakie wykonywałam w moim życiu. Już nie można było udawać osoby radosnej, tu trzeba było za każdym razem wyczuć, jak się zachować, co powiedzieć”.
Mira po upadku Powstania zdecydowała wraz z Tadeuszem o wyjściu z miasta z ludnością cywilną. Oboje trafili do obozu przejściowego w Pruszkowie, z którego szczęśliwie udało im się uciec. Jeszcze w czasie Powstania obiecali sobie, że po jego zakończeniu założą zespół promujący polską kulturę ludową – później razem stworzyli Zespół Pieśni i Tańca „Mazowsze”.
Mieczysław Fogg to słynny polski piosenkarz, którego określano pieśniarzem Warszawy. Niestety Fogg musiał zaprzestać na jakiś czas śpiewania, bo według informacji AK, był pod obserwacją Niemców. W czasie okupacji występy i piosenki artysty zostały uznane przez Niemców za propagandowe; udzielał on też pomocy rodzinom żydowskim, organizował tajne komplety dla uczniów w swoim mieszkaniu. Dlatego Fogg zaczął pracować w kawiarni jako kelner. Kiedy rozpoczęło się Powstanie Warszawskie, artysta był w pracy i z trudem wrócił do swojego domu przy ulicy Koszykowej, obok którego rozpoczęła się budowa barykady ze starych tapczanów i mebli. Fogg pomógł w jej budowie i miał później często wspominać o niej jako o „swojej”.
Artysta szybko zgłosił się jako ochotnik do kapitana Stefana Golędzinowskiego (pseudonim „Golski”).
Fogg należał do VI Oddziału BiP, dzielnica Śródmieście Północ – Powiśle – Śródmieście Południe. Miał pseudonim „Ptaszek”. Pełnił służbę wartowniczą, ale uważał, że lepiej może pomóc biorącym udział w walkach – śpiewając. Wraz ze swoim kolegą Wiesławem Brodzińskim, który grał na akordeonie, zaczęli występować: „Wędrowaliśmy w tym tandemie od rana do późnych godzin nocnych. Nasze codzienne peregrynacje z pieśnią i piosenką nie były chyba mniej niebezpieczne od pełnienia powstańczych funkcji z karabinem. Wszak byliśmy ciągle w ruchu, przenosząc się z miejsca na miejsce: występowaliśmy na podwórzach, w szpitalach, a nawet dla oddziałów nieopodal pierwszej linii”.
Fogg w czasie Powstania Warszawskiego koncertował ponad sto razy. Z radością, jak przyznał w swoich wspomnieniach, wystąpił kiedyś także na powstańczym ślubie. To zdarzenie dało mu nadzieję, że życie przezwycięża śmierć.
Trudnym doświadczeniem z czasu Powstania był dla niego głód. Dlatego też cieszyły go wyrazy uznania od publiczności, która obdarowywała go pomidorami. Był wdzięczny także za zaproszenia na zupę lub kaszę.
Fogg opuścił miasto wraz z ludnością cywilną. Dzięki sfałszowanej kenkarcie łatwiej udało mu się wydostać z Warszawy i odzyskać wolność.
W swoich wypowiedziach przyznawał, że bardzo trudno było mu się pogodzić z nieuchronnie zbliżającym się upadkiem Powstania: „Nie zawsze łatwo było śpiewać, zwłaszcza gdy losy Powstania były już przesądzone. Dlaczego w ogóle wtedy śpiewałem? Śpiewam, więc jestem – mówiłem sobie filozoficznie. Zdawało mi się, że gdy będę śpiewał, czas minie szybciej. (…) Ale przede wszystkim chciałem choćby w minimalnym stopniu podnosić za pomocą piosenki ducha cywilów i żołnierzy”.
***
Powstanie Warszawskie było dla wielu artystów traumatycznym przeżyciem. Pomimo nadziei, uporu w walce i wiary w zwycięstwo, rzeczywistość okazała się brutalna. Powstanie upadło 3 października 1944 roku. Zakończyło się podpisaniem aktu kapitulacji przez zarządzających nim dowódców.
W Powstaniu Warszawskim zginęło około 200 tysięcy osób, z czego największą grupę stanowili cywile, którzy ginęli głównie w walkach zbrojnych i egzekucjach, dokonywanych regularnie przez esesmanów.
Osób biorących udział w Powstaniu Warszawskim i mogących opowiedzieć o tych wydarzeniach jest wśród nas coraz mniej, są oni niezmiennie obdarzani szacunkiem, a ich odwaga wzbudza podziw.
Źródło:
Agnieszka Cubała, Artyści ’44. Gwiazdy w Powstaniu Warszawskim.
https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/irena-kwiatkowska,54865.html
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Irena_Kwiatkowska
https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/mira-ziminska,52241.html
https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/mieczyslaw-fogg,10236.html
