Wiele osób fascynuje się tajemniczymi miejscami jak Stonehenge. Słowianie to wbrew pozorom wciąż lud posiadający wiele tajemnic. Kluczem do ich rozwiązania wydaje się ich religia i tradycje. Słowiańska wiara powiązana była ściśle z mitologią i praktykami wynikającymi z kultury. Słowianie byli politeistami, ale w ich codziennych praktykach były akcenty animistyczne, szamańskie, pełne mistycyzmu. Niektóre z nich przetrwały w tradycji ludowej długie wieki, aż po współczesność.
Skąd wiadomo, że dana tradycja jest słowiańska? To wynik badań antropologów, etnografów, historyków i wielu innych badaczy. Bezpośrednie źródła pisane dotyczące czasów przedchrześcijańskich się nie zachowały. Informacje o religii Słowian pojawiają się w późniejszych tekstach chrześcijańskich i muzułmańskich. Opisują zwykle poszczególne zwyczaje, miejsca kultu, bóstwa. Część tekstów przekazywanych przez pokolenia ustnie udało się spisać w XIX wieku. Wiata w tradycyjne duchy i powtarzane przez wieki podania zaczęła słabnąć dopiero wraz z rozwojem nauki i technologii, ale do dziś przyciąga tych, którzy szukają takich reliktów przeszłości. Wiele z nich wciąż można odwiedzić, poczuć klimat tajemnic sprzed wieków. Poniżej przedstawiamy kilka z nich, zarówno z Polski, jak i pobliskich terenów w sąsiedzkich krajach.
Świątynie w grodach Arkona i Radogoszcz
Jedna z najważniejszych znanych do dziś świątyń słowiańskich znajdowała się na terenie grodu znanego jako Arkona. Dziś to popularny cel wypraw dla wielu odwiedzających. Znajduje się na terenie Rugii nad brzegiem Morza Bałtyckiego. Z trzech stron chroniony przez siły przyrody – klif i morze – z jednej zaś solidnie chroniony przed wiekami wałami obronnymi. Sercem tego miejsca była świątynia, w której sercu stał posąg Świętowida, boga urodzaju i wojny.
Duński kronikarz, Saxo Gramatyk opisał świątynię w Arkonie takimi słowami (cytat za Histmag.org):
„W świątyni stał wspomniany posąg w nadludzkich rozmiarach. Miał on cztery głowy i tyle samo szyj, z których dwie zwrócone były do przodu, a dwie do tyłu; tak samo z tych dwu głów zwróconych do przodu, jak i tych dwu zwróconych do tyłu, jedna patrzyła w prawo, a druga w lewo”.
To jeden z niewielu istniejących opisów świątyni słowiańskiej. Wiadomo też, że gród został zniszczony przez armię duńskiego króla Waldemara I w 1168 roku.
Innym spośród najważniejszych miejsc związanych z kultem słowiańskim był gród Radogoszcz. Nie wiadomo dziś, gdzie dokładnie był zlokalizowany. Wiadomo jednak, że znajdowało się tam centrum kultu Swarożyca, boga ognia, oraz główny ośrodek polityczny Związku Wieleckiego. O Radogoszczy najwięcej wiadomo dzięki kronice Thietmara z Merseburga.
Wawelskie Wzgórze w Krakowie
Wzniesienie, na którym dziś stoi dawna siedziba władców Polski, nie mogło być wnikliwie zbadane przez archeologów z powodu zamku. Jednak niewielkie fragmenty tego terenu udało się zbadać. Dzięki temu wiadomo, że było to miejsce kultu Wiślan, a także najpewniej Celtów, którzy dotarli tu znacznie wcześniej. Jednak starożytną historię tego miejsca przesłoniła współczesna opowieść o „miejscu mocy”, które nie ma żadnego uzasadnienia w nauce.
Istnieje przekonanie, że w obrębie nieistniejącego kościoła świętego Gereona jest wyjątkowa energia. Miejsce to nazywa się „czakramem wawelskim”. Legenda na ten temat to współczesny pomysł, bo powstała w XX wieku. Podczas wykopalisk archeologicznych realizowanych w pierwszych dekadach wspomnianego stulecia w podziemiach zachodniego skrzydła zamku i na dziedzińcu Batorego. Wówczas rozpisywano się w prasie o niezwykłym kamieniu, który miał zostać odnaleziony wśród reliktów najstarszego kościoła, którego fundamenty zostały odkryte. Według ówczesnej prasy znaleziono też relikty pochodzenia pogańskiego. Historia o wykopaliskach żyła własnym życiem, pojawiali się w niej Hindusi, którzy mieli modlić się przy kamieniu o niezwykłych właściwościach, a z czasem pojawił się termin „czakram”.
Sam termin nie ma nic wspólnego z tradycją słowiańską, a został upowszechniony w terminologii na kanwie zainteresowania ruchem New Age w latach 80-tych XX wieku. Jego pochodzenie nawiązuje do tzw. „ćakr” znanych z tantry, czyli siedmiu punktów energetycznych znajdujących się w ciele ludzkim. Tak samo na Ziemi ma być zgodnie z tym terminem, siedem punktów o niezwykłej życiodajnej energii. Badania nad energią w miejscu „czakramu wawelskiego” nie przyniosły żadnych rewelacji. Nie wykryto w tym miejscu żadnej niezwykłej energii.
Łysa Góra i Świątynia Dziewięciu Kręgów
Łysa Góra jest położona w Górach Świętokrzyskich w powiecie kieleckim. Była kiedyś jednym z głównych punktów kultu boga Swarożyca. Długosz zaś spisał, że w tym obszarze czczono Śwista, Pośwista i Pogodę. W okolicy była też świątynia Lelum i Polelum.
Ten najsłynniejszy i drugi pod względem wysokości szczyt ma kilka nazw: Święty Krzyż, Łysa Góra, a dawniej nazywano go Łyśćcem. Tworzyła Świątynię Dziewięciu Kręgów razem z innymi wzniesieniami jak Łysica, Góra Bukowa, Góra Miedziana, Widełki, Chełm – Stara Słupia, Góra Radostowa i Góra Dobrzeszowska, a także jeszcze jedna, co do której wciąż badacze się spierają (jedni twierdzą, że była to Góra Sieniawska, a inni, że Wzgórze Paprocice-Mokosze).
Współcześnie znajdują się w jej okolicy wieża telewizyjna, a nawet klasztor. Gdzieś pomiędzy nimi są kute w litej skale podziemia, które najprawdopodobniej mają swoje korzenie w czasach poprzedzających o całe wieki chrzest Polski. Istnieją legendy mówiące m.in. o tym, że w tym miejscu mieli być pochowani dawni przywódcy tych terenów. Dr Krzysztof Tunia z Ośrodka Archeologii Gór i Wyżyn w Krakowie już w 1978 roku rozpoczął badania w tym obszarze. Wynika z nich, że był to ośrodek ogromnej wagi z historią, która znacznie poprzedza istnienie choćby takich miejsc jak słynna egipska Dolina Królów.
Słowiańskie miejsca kultu zagospodarowane przez chrześcijaństwo
Wiele spośród dawnych miejsc słowiańskiego kultu dziś jest w zasadzie nie do zbadania, bo zajęły je inne budowle, często współcześnie również cenionych jako zabytki. W procesie chrystianizacji dawnych ziem plemion słowiańskich zajmowano je pod budowę świątyń napływowej wiary. Niektóre z tych miejsc stały się niezwykle istotnymi centrami kultu dzisiejszego Kościoła Katolickiego.
Współcześnie Jasna Góra znana jest przede wszystkim z sanktuarium maryjnego i klasztoru paulinów. Według najdawniejszych podań było to miejsce związane z kultem żeńskiego bóstwa – bogini Lady, znanej też jako Łada lub Laila. Innym miejscem, gdzie była czczona była m.in. wcześniej wspomniana Łysa Góra. O kulcie tej bogini słowiańskiej wiemy m.in. z kronik Jana Długosza, ale też z innych źródeł. Na początku XV wieku Łukasz z Wielkiego Koźmina pisał w „Kazaniach gnieźnieńskich”
„Albowiem nie zbawia się człowiek w imię Łado, Jassa, !Quia, Nija, tylko w imię Jezusa Chrystusa […] Nie Łada, nie Jassa, nie Nija, które są skądinąd imionami bożków tu w Polsce czczonych, jak zaświadczają niektóre kroniki samych Polaków…”.
Pokazuje to, że jeszcze w tamtych czasach kult słowiańskiego bóstwa niepokoił chrześcijańskich kapłanów. Bogini, o której mowa, była niekiedy też identyfikowana jako bóstwo męskie, a Długosz poszedł tak daleko, że porównał Ładę z rzymskim Marsem, bogiem wojny.
Innym znanym sanktuarium zbudowanym w okolicy dawnego znaczącego miejsca kultu jest Licheń Stary, gdzie dziś wznosi się słynna monumentalna Bazylika Najświętszej Maryi Panny Licheńskiej. Przed wiekami w tym miejscu oddawano cześć bóstwu znanemu jako Licho.
Szukając zapomnianych historii
Przykładów na transformacje pogańskich miejsc kultu w chrześcijańskie jest na terenie Polski i całej Europy bez liku. Dawne miejsca kultu z biegiem czasu zmieniały się w nowe lub zaczynano im przypisywać miano tak zwanych „miejsc mocy”.
Problem z badaniami nad dawnymi miejscami kultu słowiańskiego jest między innymi podyktowany brakiem dostępności do stanowisk archeologicznych, choćby z powodu istniejących zabudowań współczesnych. Inny problem stanowi strata bezcennych znalezisk dokonanych przed II wojną światową. Wiele z nich zostało bezpowrotnie utraconych jak choćby wiele artefaktów odkrytych przez słynnego archeologa Józefa Kostrzewskiego.
Bibliografia:
D. Sikorski, Religie dawnych Słowian, 2018.
A. Gieysztor, Mitologia Słowian, 2008.
L. Matela, Słowiańskie korzenie, 2020.
L. Matela Czakram na Wawelu. Miejsca mocy Krakowa i Małopolski, 2021
E. Mühle, Słowianie, 2020.
https://histmag.org/Arkona-swiete-miejsce-Slowian-polabskich-23731
