Wybuch II wojny światowej, niemiecka okupacja i Powstanie Warszawskie zmieniły jednak tę barwną rzeczywistość, a marzenia wielu, podobnie jak monumentalne budowle stolicy – legły w gruzach. Wielu artystom w tym czasie przypadło zmienić zajęcie i odgrywać inne role – te, które wówczas pisała nieprzewidywalna, trudna do zniesienia i bezwzględna rzeczywistość.
W czasie Powstania Warszawskiego, w niemalże każdym oddziale można było spotkać znane osobistości polskiej sceny, gwiazdy. Artyści brali udział w walce o wolność na pierwszej linii frontu, byli też w służbach pomocniczych, równocześnie nie zaprzestawali tworzyć i występować. Chcieli w ten sposób krzewić ducha walki lub po prostu dawać chwile otuchy i nadzieję walczącym.
Budzące zarówno dobre, jak i złe emocje sytuacje, stawały się motywami przewodnimi wierszy i tekstów piosenek. W swojej twórczości w czasie Powstania Warszawskiego wyróżniał się duet, który tworzył Jan Krzysztof Markowski (pseudonim „Krzysztof”), zastępca kompanii saperów wraz z Mirosławem Jezierskim (pseudonim „Karnisz”). Obaj należeli do Komendy Głównej Armii Krajowej – Pułku „Baszta” – VI batalionu Wojskowej Służby Ochrony Powstania – 2. kompanii WSOP.
Markowski był pianistą i kompozytorem, znanym ze swoich szlagierów, natomiast Jezierski, absolwent Politechniki Warszawskiej, nie realizował się nigdy wcześniej artystycznie, ale wydarzenia, których był świadkiem w Powstaniu Warszawskim sprawiły, że zaczął pisać teksty piosenek. Lesław M. Braterski wspominał o Markowskim: „Nie był poetą, przeżywał jednak niezwykły okres w swoim życiu, który go natchnął do nakreślenia niezapomnianych słów”.
To właśnie Markowski i Jezierski są autorami piosenek: „Marsz Mokotowa”, „Mała dziewczynka z AK” i „Sanitariuszka Małgorzatka”.
„Marsz Mokotowa”, najsłynniejszy z utworów Powstania Warszawskiego, został napisany przez Jezierskiego w natłoku emocji. Gdy ten zaczął tworzyć pierwsze wersy, Markowski poprosił Jezierskiego, by ukończył tekst, a wtedy on napisze do niego muzykę. Jak później wspominał: „W mózgu, w głowie huczał mi i brzmiał Marsz Mokotowski. Tak go nazwałem. I kiedy wróciłem do kwatery, do swoich ludzi, do saperów, zagrałem im tę melodię. Po napisaniu tekstu i nauczeniu kilku ludzi, melodia ta kanałami powędrowała aż do miasta”.
„Sanitariuszka Małgorzatka” była podziękowaniem za opiekę nad Markowskim, po tym, jak 28 sierpnia 1944 roku został ciężko raniony odłamkiem pocisku, nazywanego krową, kiedy niemiecka armia prowadziła intensywny ostrzał Mokotowa, a on w tym czasie szedł na akcję. Znaleziono go nieprzytomnego i przeniesiono do jednej z willi, w której udzielono mu pomocy medycznej. Opiekowała się nim Janina Załęska, należąca do Komendy Głównej Armii Krajowej- pułku „Baszta” – batalionu „Bałtyk – kompanii B-1, posługująca się pseudonimem „Małgorzata”. Markowski tak później ją wspominał: „Dzięki Jej ofiarności, pomocy i zastrzykom glukozy, cardiavitu, sympatolu – uratowała mi życie. A kiedy po kilku dniach zapytałem: Jak mogę odwdzięczyć się, odpowiedziała: Napisze pan piosenkę. I tak się stało… Potem, kiedy śpiewali ją na Mokotowie, powiedziała, że więcej się cieszy z tej piosenki niż z Krzyża Walecznych”.
Ostatnią piosenką słynnego duetu z Pułku „Baszta” był utwór „Mała dziewczynka z AK”. Podobno „Karnisz” napisał tekst jeszcze w czasie trwania walk powstańczych, 23 września 1944 roku, ale utwór datuje się na miesiąc po upadku Powstania Warszawskiego. Nostalgiczna piosenka o miłości przywołuje epickie obrazy oblężonego miasta. Podobno obok nut widniał zapis od autora i kompozytora, który zawierał wyjaśnienie, że utwór powstał w hołdzie wszystkim kobietom biorącym udział w Powstaniu Warszawskim.
Markowski i Jezierski po Powstaniu Warszawskim trafili do niewoli niemieckiej. Nie wiadomo, jakie były dalsze losy Mirosława Jezierskiego. Jan Krzysztof Markowski natomiast służył w II Korpusie Polskim we Włoszech, a następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii, tam realizował się jako kompozytor. Współprowadził również audycję w Radiu Wolna Europa.
Utwory tego niezwykle utalentowanego duetu należą do najbardziej znanych powstańczych piosenek.
Źródła:
Agnieszka Cubała, Artyści ’44. Gwiazdy w Powstaniu Warszawskim.
https://www.spiewnikniepodleglosci.pl/teksty/tekst-utworu-mala-dziewczynka-z-ak/
https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/janina-zaleska,51195.html
https://bibliotekapiosenki.pl/utwory/Mala_dziewczynka_z_AK
https://bibliotekapiosenki.pl/utwory/Marsz_Mokotowa
https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/jan-markowski,29988.html
https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/miroslaw-jezierski,18785.html
Więcej o kulturze i sztuce znajdziecie tutaj.
