Wielki talent młodego artysty
Weiss urodził się 4 maja 1875 roku w Leordzie na terenie Rumunii jako syn powstańca styczniowego. W późniejszym czasie jego rodzice przenieśli się do podkrakowskiego Płaszowa. Wtedy młody Wojciech zaczął uczęszczać na wieczorne lekcje rysunku do Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie następnie podjął studia w 1892 roku. Początkowo malował pod wpływem Jana Matejki kompozycje historyczne, lecz dopiero nauka pod okiem Leona Wyczółkowskiego odegrała istotną rolę w rozwoju artystycznym młodego malarza. Podróże do Francji i Włoch również miały duży wpływ na jego sztukę, zwłaszcza zainteresowanie różnymi nurtami artystycznymi i technikami. Jednakże to Kraków był miejscem, z którym związał się na resztę życia.
Zafascynowanie Paryżem
Weiss kontynuował studia w Paryżu w latach 1897 i 1899. Zbiory Luwru stały się istotnym źródłem inspiracji dla młodego artysty. Samo miasto go zafascynowało, a w szczególności życie cyganerii oraz kawiarnie artystyczne. Z tamtego okresu pochodzi m.in. obraz pt. „Akt leżący” – studium śpiącej, nagiej kobiety, leżącej na czarnej aksamitnej tkaninie. Kompozycja odpowiada dekadenckim koncepcjom łączącym kobietę z szatanem. Pod koniec lat 90. XIX wieku Weiss namalował również swój autoportret znany jako „Autoportret z maskami”, który znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.
Malować swój portret. Ale malować go z taką precyzją, jak portrety renesansu. Patrzyliśmy na siebie w Paryżu: ja i on. Ręce – tak zwyczajnie malować – to nudne. We mnie kipi Paryż. Tysiące najprzeróżniejszych ras, namiętności i typów. Więc w rękach maski – maskarada uczuć. Na pierwszym planie maska kobiety, ale kobiety – satanik, która dając rozkosz – zabija. – pisał Wojciech Weiss.
Pobyt w Paryżu zaowocował również takimi pracami malarskimi jak: „Kawiarnia paryska” oraz „Kankan w Moulin Rouge”, zapowiadający artystę jako wspaniałego kolorystę. W 1904 roku powstał obraz emanujący specyficznym dekadenckim nastrojem pt. „Demon” lub „W kawiarni” (MNK). Na pierwszym planie widzimy rozpaczającą kobietę, której towarzyszy starszy mężczyzna o demonicznym, wręcz cynicznym uśmiechu na tle zamglonej kawiarni.
Totenmesse
Jednym z najbardziej znanych dzieł Weissa jest „Melancholik”, znany również pod nazwą „Totenmesse”, który został namalowany w 1898 roku i znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Weiss jako reprezentant ekspresjonizmu za kluczowe źródło inspiracji uznawał dekadencką filozofię Stansiława Przybyszewskiego. Na obrazie widzimy młodego mężczyznę w pozycji siedzącej, który ubrany jest w czarny garnitur z fularem zawiązanym pod szyją. Mężczyzna ma złożone ręce, a głowę i wzrok skierowane lekko w dół. Przy marynarce widzimy więdnący kwiat mniszka lekarskiego. Żółty mlecz prawdopodobnie symbolizuje przetrwanie trudności i trwałość życia. Cały obraz jest utrzymany w atmosferze zadumy i tęsknoty. Sportretowany w ten sposób został Antoni Procajłowicz, również malarz i kolega ze studiów Wojciecha. Obraz wprowadza widza w głęboką refleksję nad tragizmem egzystencji. „Melancholik” Wojciecha Weissa to dzieło, które odzwierciedla pesymistyczne i dekadenckie nastroje panujące pod koniec XIX wieku.
Zacząłem malować kolegę P., który chorował wówczas. Pozując, siedział z rękoma trzymanymi między nogami. Cień z niego na ścianie podobny był do głowy szkieletu. Kiedy Stanisławski zobaczył ten portret, powiedział: «No, da nam pan tego melancholika na wystawę Sztuki». I taki tytuł pozostał. – Wojciech Weiss
Dekadentyzm w duszy i na płótnie
W 1898 roku z Berlina wraca polski pisarz i skandalista okresu Młodej Polski Stanisław Przybyszewski, który jako bliski przyjaciel norweskiego malarza Edvarda Muncha, przywozi ze sobą ekspresjonizm. Młody Weiss zainspirowany twórczością Muncha. często do niej nawiązywał oraz do katastroficznych utworów Przybyszewskiego. W takiej atmosferze powstają kolejne słynne dzieła pt. „Opętanie” i „Taniec”. Wczesne dzieła młodego artysty ukazują jego wielki talent.
Weiss był malarzem wszechstronnym, którego interesowały problemy uniwersalne, m.in. takie jak człowiek uwikłany w różne sytuacje bądź momenty ludzkiego życia. W jego twórczości można dostrzec orgiastyczne tańce, namiętności, lęki oraz śmierć. Artysta fascynował się także okresem dojrzewania, któremu poświęcił kilka obrazów, m.in. „Wiosna” (MNW) ukazuje nagiego chłopca wsłuchującego się w swoją własną, dojrzewającą naturę oraz budzące się odczucia erotyczne. W 1906 roku rozpoczął się w twórczości Wojciecha Weissa tzw. okres biały. Jednakże, przez całą swoją karierę artystyczną, często powracał do tematu aktu. Jego interpretacje ludzkiego ciała były zarówno delikatne, jak i wyraziste, często eksplorujące różne aspekty emocji i psychiki. Prace Weissa są uważane za ważne osiągnięcia w polskiej sztuce przełomu XIX i XX wieku.
Po zakończeniu I Wojny Światowej Weiss został pierwszym rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w niepodległej Polsce. Funkcję tę piastował jeszcze dwukrotnie w międzyczasie podejmując trud zmiany statusu uczelni, reorganizacji oraz dopuszczenia kobiet do studiowania. Zmarł nagle 7 grudnia 1950 roku w swoim domu. Został pochowany w rodzinnym grobowcu w Zebrzydowicach. Z intencji rodziny artysty powstała Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, która objęła opieką spuściznę malarza.
Bibliografia
Dobosz A., Wojciech Weiss „Melancholik”, 2021, https://niezlasztuka.net/o-sztuce/wojciech-weiss-melancholik/, dostęp: 28.03.2024.
Getka-Kenig M., Melancholik, Totenmesse, Portret Antoniego Procajłowicza, http://www.isztuka.edu.pl/i-sztuka/node/589, dostęp: 28.03.2024.
Kossowscy I., Ł., Wojciech Weiss, 2005, https://culture.pl/pl/tworca/wojciech-weiss, dostęp: 28.03.2024.
Krzysztofowicz-Kozakowska S., Stolot F., Historia malarstwa polskiego, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, Kraków, 2000.
Więcej o kulturze i sztuce znajdziecie tutaj.
