Wideoklip – nowa forma sztuki
Teledyski stały się nową formą rozrywki 24 godziny na dobę. Artyści dostali możliwość dodatkowej promocji swojej muzyki, za pomocą reżyserii wideoklipów. Niektóre emanowały szybkim ruchem, masą komputerowych efektów, wyreżyserowanej fabuły (piosenkarze wcielali się w aktorskie role na potrzeby konkretnego przekazu) bądź teatralno-widowiskową ucztą dla widza. Klipy stały się również źródłem promocji swojego wizerunku i bliższej relacji z fanami.
Wizytówka kultury masowej
W pierwszych latach działalności MTV stała się kreatorem współczesnej popkultury. W 1982 roku stacja rozpoczęła promocyjną kampanię, popularyzując między innymi White Wedding, po którym Billy Idol stał się sławny. Następne lata okazują się również przełomowe dla stacji muzycznej. Prawdziwy sukces stacja zyskuje dzięki Michaelowi Jacksonowi. Wraz z rozwojem, przychodzi czas na pierwszą galę MTV Music Awards. Ceremonię szokuje wówczas młoda Madonna śpiewająca w białej sukni ślubnej Like a Virgin, wykonując prowokacyjne gesty i ruchy z czołganiem po podłodze włącznie. Szybko stało się jasne, że stacja jest bardzo elastyczna. Specjaliści od popularyzacji marki, doskonale znali chwyty marketingowe i wiedzieli, kiedy postawić kolejny krok. Gdyby nie telewizja muzyczna założona w latach osiemdziesiątych, nie wiadomo jakby potoczyła się kariera wielu artystów. Można mieć do telewizji zastrzeżenia o przyczynienie się do promowania kiczowatości i tandety oprócz jedynie wartościowych twórców, lecz to dzięki niej rozwinął się teledysk.
Zakazane teledyski w MTV
Pierwszym w historii teledyskiem, który znalazł się na liście zakazanych klipów do prezentowania przez MTV, było wideo do piosenki Body Language grupy Queen. Dla osób pracujących w amerykańskiej stacji muzycznej sceny erotyczne oraz duże ilości potu były nie do przyjęcia. W 1982 roku uznano, że teledysk nie nadaje się do pokazywania publicznie. Grupa Queen w związku z całą sytuacją została nagrodzona wpisem do Księgi rekordów Guinnessa jako pierwszy w historii wykonawca, którego teledysk został zablokowany przez MTV. Gdy w 1984 roku zespół Queen wypuścił teledysk do utworu I want to break free w reżyserii Davida Malletta – został on uznany za kontrowersyjny. Stacja MTV stwierdziła, że wideo promuje cross-dressing i transseksualność. Został on zakazany w Stanach Zjednoczonych, ponieważ muzycy wystąpili na nagraniu w kobiecych przebraniach. W rzeczywistości wideo nie miało na celu promowanie jakichkolwiek skojarzeń seksualnych.
Była to żartobliwa parodia popularnej brytyjskiej opery mydlanej Coronation Street. Przedstawiciele amerykańskiej stacji MTV, nie znając brytyjskiej telewizji, fałszywie oskarżyli wideo o transseksualizm. Pikanterii dodawały plotki na temat biseksualizmu wokalisty Freddiego Mercury’ego, choć on sam oficjalnie nigdy nie wypowiadał się na temat swojej orientacji seksualnej. W Wielkiej Brytanii, skąd pochodził zespół, cross-dressing jest uważany za zabawny i wiąże się z tamtejszym humorem. Aby uzyskać autentyczny klimat opery mydlanej, członkowie zespołu postanowili przebrać się za kobiety mieszkające pod jednym dachem. Gitarzysta Brian May występuje ubrany w koszulę nocną, szlafrok z lokówkami na głowie, basista John Deacon wciela się w staruszkę czytającą gazetę oraz perkusista Roger Taylor przebrany za nastoletnią uczennicę, idealnie dopasował się swoją dziewczęcą urodą do roli. Natomiast inspiracją Freddiego stała się Bet Lynch, barmanka z serialu Coronation Street. Frontman ubrany był w obcisły sweter ze sztucznymi piersiami, spódnicę z pcv, pończochy, szpilki, perukę i pełny makijaż z zachowaniem charakterystycznego dla Mercury’ego wąsa. Muzyk stworzył komiczną parodię, odkurzając dywan i kurz – przedstawiając „typową” gospodynię domową.
Ludzie na całym świecie śmiali się, dostali dowcip i poniekąd go zrozumieli. – powiedział May w NPR Radio w 2010 roku.
Podczas gdy Brytyjczycy zachwycali się wybrykami zespołu, w USA ludzie byli negatywnie nastawieni do tego rodzaju sztuki. W Wielkiej Brytanii tradycja drag sięga czasów Szekspira i nie tylko, została przeniesiona do popularnych komedii telewizyjnych, a nawet do rozrywki dla dzieci z pantomimą dame. Dla Amerykanów drag był nadal bardzo niszową działalnością, a nie główną atrakcją, jaką jest dzisiaj, dzięki pokazom takim jak Drag Race.
Kamp, kicz i klubowa atmosfera
Andy Warhol nakręcił teledysk do singla zespołu The Cars Hello Again z ich albumu Heartbeat City wydanego w 1984 roku, w którym zostały poruszone trudne i kontrowersyjne tematy związane z seksem i przemocą, którymi emanowały ówczesne teledyski. Największym sukcesem z tego albumu okazał się wideoklip You Might Think, który był wielkim hitem MTV i jednym z pierwszych teledysków wykorzystujących grafikę komputerową. Warhol w dużej mierze czerpał inspiracje z estetyki teledysku You Might Think, który w pewnym sensie uosabia tandetny, nieco seksistowski styl z połowy lat osiemdziesiątych. W Hello Again widzimy olbrzymie, skąpo ubrane kobiety, elementarne sceny grafiki komputerowej z okularami przeciwsłonecznymi, koktajlami i oczywiście mnóstwo samochodów.
Sam Andy wystąpił w roli barmana; można dostrzec też ówcześnie mało popularną Gine Gershon oraz znajomych artysty ze śródmiejskiej społeczności takich jak Dianne Brill, która gra piersiastą blondynkę oraz John Sex z wężem na szyi. W klipie widać wiele charakterystycznych dla Warhola cechy jak imprezy, ciało, seks i nagość. Klip pokazuje ekstrawaganckich, ekscentrycznych młodych ludzi, jednym z nich jest prawdopodobnie transwestyta tańczący na stole z długim zwisającym „ogonem”, co jest dość dwuznaczne, szybkie najazdy kamerą na obciśnięte genitalia w skórzanych spodniach, wiele aspektów queerowej tożsamości. Dużo kampu, kiczu, klubowa atmosfera ukazują mocno amerykańską estetykę lat osiemdziesiątych. Pokazana zostaje swoboda przede wszystkim seksualna oraz rozpustna, zakrapiana impreza jak na typowy klub przystało. Warhol jest jednym z przedstawicieli pop artu, dlatego też w takim stylu wyreżyserował teledysk Hello Again. Muzyka synth popowa zespołu pasuje do ówczesnej stylistyki artysty. Z oczywistych powodów rozszerzona, nieocenzurowana wersja wideo Warhola nie pojawiła się w MTV. Wersja ocenzurowana jest dużo bardziej skromna niż na Warhola przystało. Od czasu jego śmierci w 1987 roku, ten film jest jednym z ostatnich dzieł artysty. Andy był prekursorem nowoczesnej technologii i grafiki cyfrowej, wcześniej używał komputerów Amiga do animowania obrazów Marilyn Monroe i tworzenia grafik komputerowych z Debbie Harry. Podobny motyw queerowej imprezy odnajdziemy w klipie Freddie Mercury’ego Living on my own.
Teledysk powstał podczas rzeczywistej imprezy Mercury’ego, zorganizowanej z okazji jego urodzin w 1985 roku w monachijskim klubie dla transwestytów Pani Henderson, w których udział brało około trzysta osób. Jubilat zażyczył sobie, aby mężczyźni pojawili się w czarno-białym stroju draq queen lub baletnicy. Klip został zakazany ze względu na „postrzeganą rozwiązłość”; był kontrowersyjny jak na tamte czasy: przedstawiał drag queen, transwestytów, striptizerów i skąpo odzianych mężczyzn. Mercury śpiewa utwór w luksusowym klubie wypełnionym kwiatami, tyczkami, dyskotekami i szampanem. Uzyskał miano kultowego dopiero po jego śmierci. Freddie Mercury słynął z unikalnych imprez, na które wydawał mnóstwo pieniędzy. Zapraszał nie tylko gwiazdy, ale także osoby chore psychicznie, fanatyków religijnych, wodzów afrykańskich plemion, osoby transseksualne, draq queen oraz homoseksualistów. Uważał, że są takimi samymi wygnańcami jak on. Na gości czekały góry kokainy rozdawanej przez karłów, walki nagich modelek, striptizerki palące papierosy waginami, akrobaci, połykacze ognia czy też wodospad szampana.
W kulturze Zachodu wzrok jest podstawowym zmysłem poznania. To dzięki niemu ludzie porządkują, systematyzują świat i swoje wyobrażenia na jego temat. Oko zapewnia natychmiastowy dostęp do świata. To właśnie wzrok potwierdza nasze miejsce w otaczającym świecie – pisał John Berger. Wideoklip jako przekaz to nie tylko koktajl konwencji, gatunków filmowych czy stylów; to również współbrzmienie, harmonijna synteza, integracja niejednorodnych składników przekazu: muzyki, słowa, obrazu filmowego oraz tego, co niesie ze sobą osadzanie w kontekście – w MTV i innych telewizjach muzycznych, stanowiących znakomite przykłady neo-telewizji świadectwa rozwoju epoki multimediów. Przekaz artystyczny umożliwia porozumienie pomiędzy twórcą a odbiorcą.
Odważnie i kontrowersyjnie
W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych reżyserzy jak i artyści byli dużo odważniejsi. Nagość, erotyka, skąpe stroje, wręcz wyuzdane były standardem w ówczesnym świecie teledysków. Nawet, jeśli klip został ocenzurowany, to najczęściej od razu stawał się kultowy, z racji, że co zabronione to było ciekawe dla ówczesnej młodzieży niczym zakazany owoc. Włoska piosenkarka Sabrina przeszła do historii za sprawą seksownego wideo do utworu Boys, w którym podczas kąpania się w basenie, ciągle spada jej góra od bikini odsłaniając sutki. W pewnym momencie wokalistka gubi stanik, co zdecydowanie przyczyniło się do popularyzacji tego rodzaju wideo i co umożliwiło zrobienie jej światowej kariery i zapewniło status gwiazdy jednego przeboju dożywotnie. Miało być odważnie i kontrowersyjnie, zdarzało się, że w teledyskach modelki paradowały całkowicie nago. Teledysk do utworu Wild Thing wywołuje najwięcej emocji za sprawą Jessiki Hahn – modelki Playboya, która zmysłowo wije się na macie. W seksownych teledyskach zdecydowanie przodowali heavymetalowcy. Wideo do Hot for teacher zespołu Van Halen ukazuje fantazje wielu uczniów zakochanych w swoich nauczycielkach. Marzeniem jest tu ciało a konkretnie seksowna nauczycielka tańcząca w samym bikini na biurku. Zazwyczaj działa to w jedną stronę a mianowicie kobiety najczęściej występują w podobnych teledyskach półnagie w przeciwieństwie do mężczyzn. To co współcześnie wydaje się nam oburzające i niemoralne, już wtedy było promowane i uznawane za wyraz artystyczny.
Bibliografia
Berger J., Sposoby widzenia, Fundacja Aletheia, Warszawa 2009.
Horton M., Queen’s Freddie Mercury: the maddest stories about rock’s best-loved hellraiser, NME, 5.09.2017, https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/queens-freddie-mercury-the-maddest-stories-about-rocks-best-loved-hellraiser-769352, dostęp: 17.04.2024.
Januszkiewicz M, Wesołowski M., Tom Kultury – przewodnik po wydarzeniach
kulturalnych w Polsce i na świecie; lata 80, Vesper, Poznań 2008.
Jarecka U., Świat wideoklipu, Oficyna Naukowa, Warszawa 1999.
How I Want To Break Free became Queen’s most controversial song, RadioX, 2.04.2022,
https://www.radiox.co.uk/artists/queen/i-want-to-break-free-queen-most-contr
oversial song/, dostęp: 4.04.2024.
Freddie Mercury’s banned ‘Living On My Own’ video has been remastered in HD,
Smooth Radio 7.10.2019, https://www.smoothradio.com/artists/queen/freddie-mercury-banned-living-on-my
own-video-hd/, dostęp: 6.04.2024.
Więcej o kulturze i sztuce znajdziecie tutaj.
