Od pasjonatki rysunku do naczelnej kostiumografki Hollywood
Edith Claire Posener urodziła się 28 października 1897 roku w San Bernardino w stanie Kalifornia. Pochodziła z żydowskiej rodziny. Od dzieciństwa interesowała się rysunkiem i humanistyką. Fascynowała otoczenie potęgą wyobraźni, a także wykazywała nadzwyczajne zdolności manualne.
Jej dzieciństwo naznaczyło trudne doświadczenie rozwodu rodziców, gdy miała osiem lat. Niedługo później matka przyszłej kostiumografki ponownie wyszła za mąż za inżyniera górnictwa. Specyfika pracy ojczyma sprawiła, że rodzina podróżowała między stanami i często zmieniała miejsce zamieszkania. Wybierając kierunek studiów, Edith zdecydowała się na literaturę oraz romanistykę na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i Uniwersytecie Stanforda. Po zakończeniu nauki rozpoczęła pracę nauczycielki.
Wciąż jednak nie zapominała o swej największej pasji. Wieczorami uczęszczała na kursy rysunku, które pozwalały nie tylko doskonalić jej warsztat, ale też dorobić do nauczycielskiej pensji. Po godzinach prowadziła bowiem zajęcia artystyczne.
W 1923 roku po raz pierwszy wyszła za mąż. Wybrankiem Edith był Charles Head, brat jej bliskiej przyjaciółki. Związek zakończył się oficjalnie w 1938 roku, ale ona pozostała przy nazwisku pierwszego męża nawet po drugim ślubie z dyrektorem artystycznym Wiardem Ihnenem (byli małżeństwem do jego śmierci w 1979 roku).
Złote lata Edith Head w Paramount Pictures
Niedługo po zawarciu pierwszego małżeństwa Edith Head przypadkowo trafiła na ogłoszenie pracy od wytwórni Paramount, które poszukiwało rysowników. Była tylko skromną nauczycielką, co prawda z wielkim talentem i miłością do rysunku pielęgnowaną od wczesnych lat młodości, ale z niewielkim doświadczeniem polegającym na douczaniu innych ambitnych dzieciaków. Mimo to postanowiła zaryzykować i… udało się.
W 1924 roku wstąpiła w szeregi studia Paramount Pictures jako asystentka rysownika. Z czasem awansowała na prawą rękę hollywoodzkich kostiumografów, m.in. Travisa Bantona ubierającego Clarę Bow czy Polę Negri – najsłynniejszą gwiazdę fabryki snów polskiego pochodzenia. Jak się okaże, w Paramount Pictures miała spędzić blisko 44 lata.
Niezależność i popularność przyniosły jej projekty do filmu „Huragan” (1937) w reżyserii Johna Forda i Stuarta Heislera. Sukcesem okazał się zwłaszcza strój bohaterki granej przez Dorothy Lamour, która pojawia się na ekranie w sarongu – tradycyjnej sukni noszonej przez kobiety w Azji Południowo-Wschodniej i Północnej Afryce, którą upina się z jednego płata tkaniny.
Do historii przeszła ponadto czerwona suknia z podszewką z norek, którą nosiła Ginger Rogers w musicalu „Lady in the Dark” (1944). Kreacja wyglądała naprawdę olśniewająco (choć nienowocześnie ze względu na wykorzystanie naturalnych futer), a przy tym stanowiła dla kostiumografki prawdziwe wyzwanie. Specyfika filmu muzycznego wymagała od Edith stworzenia zjawiskowej, a przy tym funkcjonalnej stylizacji, która nie krępowałaby ruchów tańczących aktorów.
Współpraca z Alfredem Hitchcockiem
W latach 40. ubiegłego wieku Edith Head nawiązała ponadto wieloletnią współpracę z mistrzem suspensu, Alfredem Hitchcockiem. Ubierała jego słynne blondynki od Ingrid Bergman w „Osławionej” (1946) do Tippi Hedren w kultowych „Ptakach” (1963). Zaprojektowała m.in. rozpoznawalne szare garsonki blondynek Hitcha – dla śpiewającej „Que Sera, Sera” Doris Day przy okazji „Człowieka, który wiedział za dużo” (1956), a także Kim Novak występującej w „Zawrocie głowy” (1958).
Jej ulubienicą (przy okazji również Hitchcocka) była Grace Kelly. Edith sądziła, że żadna inna aktorka nie była w stanie równać się z jej figurą i eteryczną urodą. Połączyła je przyjaźń będąca efektem rozmów i długich godzin spędzonych przy pracy nad kostiumami. Gdy Grace porzuciła aktorstwo i poślubiła księcia Rainiera III, zostając księżną Monako, projektantka była częstym gościem w rezydencji rodziny królewskiej. Jedną ze swych najwspanialszych kreacji Head stworzyła właśnie dla bohaterki Grace Kelly z hitchcockowskiego „Okna na podwórze” (1954). Czarno-biała suknia rozszerzana na dole, z głębokim dekoltem, sznur pereł i białe rękawiczki stanowiły niejako kwintesencję stylu złotej ery amerykańskiego kina.
Edith Head – królowa Oscarów
Pierwsza statuetka Oscara powędrowała w ręce Edith Head w 1950 roku za kostiumy do przejmującego melodramatu „Dziedziczka” (1949) z głównymi rolami Olivii de Havilland i Montgomery’ego Clifta. Akademia doceniała jej kolejne modowe prace z dzieł „Samson i Dalila” (1949), „Wszystko o Ewie” (1950) oraz „Miejsce pod słońcem” (1951). Edith tworzyła w nich stylizacje dla takich ikon ekranu jak Hedy Lamarr, Bette Davis czy Elizabeth Taylor, która w ostatnim z wymienionych filmów nosiła słynną białą, szyfonową suknię.
Ubierała także Barbarę Stanwyck, Shirley MacLaine, Sophię Loren, Lauren Bacall, Natalie Wood, Joan Crawford, Jane Fondę czy Katharine Hepburn. Do najsłynniejszych kostiumów Edith należą ponadto czarne kreacje noszone przez Glorię Swanson w „Bulwarze Zachodzącego Słońca” (1950) oraz zwiewny zestaw koszuli, rozkloszowanej spódnicy i apaszki zaprojektowany dla Audrey Hepburn w „Rzymskich wakacjach” (1953).
Wśród „podopiecznych” kostiumografki znaleźli się również hollywoodzcy amanci. Edith Head słynęła z regularnego projektowania kostiumów dla legendy westernu, Johna Wayne. Tworzyła ponadto filmową garderobę dla Freda Astaire’a, Clarka Gable’a, Rocka Hudsona czy Cary’ego Granta uważanego za ikonę męskiego stylu.
Kostiumografka była znana z cierpliwości i wyjątkowego podejścia do najbardziej charakternych gwiazd ekranu – potrafiła udobruchać każdego twardziela, a z wieloma artystami łączyła ją serdeczna więź. Niczyjej uwadze nie umknął także jej perfekcjonizm i punktualność. Praca była dla Edith priorytetem, o czym dobitnie świadczy fakt, że nigdy nie przeszła na emeryturę.
Pojawiające się niczym grzyby po deszczu prestiżowe statuetki Oscara sprawiły, że Edith Head stała się jedną z najważniejszych postaci w hollywoodzkim przemyśle filmowym. Piątą Nagrodę Akademii otrzymała za „Rzymskie wakacje”, później były jeszcze wyróżnienia m.in. za „Sabrinę” (1954) oraz „The Facts of Life” (1960). Budziła respekt i podziw. Jej nazwisko było gwarancją sukcesu, a stworzone z pasji i oddania sprawom mody projekty rewolucjonizowały kino, do dziś będąc symbolem złotej ery amerykańskiej kinematografii.
Styl Edith Head
Jaki był jej styl? Można określić go mianem New Look zapoczątkowanego przez Christiana Diora w latach 40. Edith podobnie skupiała się na podkreśleniu kobiecości i atutów sylwetki. Stawiała na wcięcia w talii i formy nadające figurom kształt klepsydry. Ich góra była zwykle dopasowana, natomiast dół lekki, rozkloszowany, nadający całości iście bajkowego i księżniczkowego charakteru. Doskonale maskowała wszelkie mankamenty figury aktorek, manipulując odbiorcami. Przy tym wszystkim dobierała jednak rozciągliwe, zwiewne oraz wygodne materiały, które miały nie sprawiać trudności aktorom.
Słynęła z wielogodzinnych prób strojów, aby zobaczyć jak „się zachowują” i czy przypadkiem nie krępują ruchów w czasie dynamicznych sekwencji odgrywanych przez gwiazdy. O doskonałej sukni mówiła natomiast, że jest „wystarczająco obcisła, żeby pokazać, że jesteś kobietą, i wystarczająco luźna, by zaznaczyć, że jesteś damą”. Kostiumy Edith Head stanowiły zatem połączenie prostej elegancji z lekką ekstrawagancją. Były przy tym czymś o znacznie większej wartości dla dzieła filmowego niż tylko zwykłe ubranie.
Wielokrotnie stroje wymyślone przez Edith stawały się niemal samoistnymi rekwizytami i pełniły funkcję symbolu. Tak było m.in. w poruszającym dramacie traktującym o problemie alkoholizmu „Stracony weekend” (1945), w którym noszony przez znakomitą większość produkcji przez Jane Wyman płaszcz w cętki lamparta stał się synonimem trudnej relacji bohaterki z uzależnionym partnerem (futro doprowadziło do ich poznania, a z czasem kryzysu, gdy mężczyzna zastawił okrycie, aby mieć pieniądze na wyniszczający go alkohol). Dotyczy to również wspominanego już szarego kostiumu bohaterki sportretowanej przez Kim Novak w „Zawrocie głowy”. Aktorka wcieliła się bowiem w kobietę podszywającą się pod tajemniczą Madeleine Elster, a surowa, sztywna garsonka miała oddawać jej wewnętrzne skrępowanie wynikające z udawania kogoś, kim nie jest.
Ciesząca się renomą w kinowym świecie kostiumografka stworzyła też unikalny wizerunek samej siebie. Prywatnie Head stawiała na minimalizm. Wybierała wyłącznie czarne, białe, szare lub beżowe ubrania. W garderobie projektantki przeważały praktyczne garnitury oraz proste garsonki. Jej znakiem rozpoznawczym pozostało słynne upięcie włosów z charakterystyczną grzywką, a także okulary w grubych, czarnych ramkach.
Żegnaj Paramount, witaj Universal…
Największe sukcesy w karierze Edith Head wiązały się z jej pracą dla Paramount Pictures. To w tej wytwórni rozwinęła skrzydła i dała się poznać światu jako innowacyjna oraz kreatywnie władająca igłą kostiumografka. Niestety ku zdziwieniu wszystkich w 1967 roku Paramount nie przedłużyło umowy z Edith po 43 latach współpracy. Miała wtedy siedemdziesiąt lat, ale nawet nie pomyślała o przejściu na emeryturę.
Szybko zasiliła szeregi studia Universal, do którego zaprosił ją wieloletni przyjaciel Alfred Hitchcock. On sam odszedł z Paramount do Universal kilka lat wcześniej. Edith ponownie stworzyła kostiumy do jego filmów „Topaz” (1969) i „Intryga rodzinna” (1976). Dla wytwórni Universal projektowała kinowe stroje do końca swoich dni. Największym sukcesem w tym okresie okazały się nagrodzone ostatnią statuetką Oscara kostiumy w klimacie noir do komedii kryminalnej „Żądło” (1973) z duetem Paula Newmana i Roberta Redforda.
Łącznie przez wszystkie dekady swej działalności Edith Head otrzymała 35 nominacji do Nagrody Akademii. Oscar powędrował w jej ręce aż 8 razy, co czyni z kostiumografki rekordzistkę – żadna inna kobieta nie otrzymała tak imponującej ilości tych prestiżowych statuetek.
Edith Head odeszła 24 października 1981 roku, cztery dni przed 84. urodzinami. Jej dorobek do dziś budzi jednak podziw i pozostaje owiany legendą stanowiącą kwintesencję starego kina i klasycznej mody. Inspirację budzi ponadto ambitna i pełna pasji postawa samej Edith Head. Na koniec przytoczmy jej słowa: „Możesz mieć wszystko, czego zapragniesz, jeśli tylko odpowiednio się ubierzesz”.
Źródła:
S. Wasson, Piąta aleja, piąta rano, tłum. A. Lipska-Nakoniecznik, Świat Książki, Warszawa 2014.
Edith Head, [w:] Encyclopedia Britannica, <https://www.britannica.com/biography/Edith-Head> (dostęp: 16.10.2023).
www.oscars.org
Więcej o sylwetkach kobiet znajdziecie tutaj.
