Sytuacja kobiet w zakresie edukacji była dość zróżnicowana, w zależności od regionu, w którym się urodziły. Również specyfika danej lokalizacji pomagała lub przeszkadzała w zaangażowaniu kobiet w sprawy nauki. Przykładowo w czasach, kiedy na terenie dzisiejszej Grecji sekcje ciała człowieka były całkowicie zakazane i surowo karane, w egipskiej Aleksandrii udawało się je przeprowadzać. Ludzkość od wieków wykazuje zainteresowanie zarówno tworzeniem wynalazków, jak i kreowaniem nowych idei. Wśród ludzi goniących za wiedzą od zawsze było wiele kobiet.
Hypatia – dama antycznej nauki
Jedną z nich była Hypatia, znana w popkulturze dzięki filmowi Agora z Rachel Weisz w roli głównej. Hypatia była wybitną postacią nauki starożytnej. Była córką Teona z Aleksandrii, matematyka i astronoma. Urodziła się w II połowie IV wieku w Aleksandrii. Nie zachowały się jej pisma, ale jej poziom naukowy musiał być niezwykle wysoki. Świadczą o tym zapiski, które zachowały się na jej temat. Krąg badaczy wokół Hypatii skupiał elitę naukową jej epoki i obejmował zarówno pogan, jak i chrześcijan. Sama Hypatia była niepraktykującą poganką i słynęła z ogromnej klasy i tolerancji. Wykładała publicznie, mając za aulę własny dom, nauki matematyczne i astronomiczne.
Hypatia nigdy nie wyszła za mąż, a całe swoje życie poświęciła nauce. Kiedy zmarł jej ojciec, otoczyła się przyjaciółmi i uczniami. Jej popularność była tak wielka, że rosnące wpływy chrześcijaństwa dostrzegały w niej zagrożenie dla swojej pozycji. Miała około 45 lat, kiedy została zamordowana przed wejściem do Caseareum. Według Marii Dzielskiej powodem tej egzekucji była nienawiść do Hypatii ze strony Cyryla z Aleksandrii, późniejszego świętego.
Tapputi – czarodziejka zapachów
Jej imię brzmiało Tapputi-Belat-ekalli, co z asyryjskiego brzmiało „Pomocą moją jest bogini Belat-ekalli”. Wzmianki o niej pochodzą z Mezopotamii z okresu około 1200 r. p.n.e. Badania nad jej losami przypominają układanie puzzli, mając mniej niż połowę elementów. Jednak dzięki tekstom zapisanych pismem klinowym, które zostały wydatowane przez naukowców na przełom II i I tysiąclecia p.n.e. wiemy nie tylko o tym, że istniała, ale też o jej niezwykłych talentach. Został on odnaleziony na dziedzińcu świątyni Aszura, w ruinach asyryjskiego miasta Aszur
Współcześnie określa się jako pierwszą chemiczkę w historii. Tworząc perfumy, prowadziła doświadczenia chemiczne i trzeba się mocno postarać, aby wyobrazić sobie takie starożytne laboratorium. Cóż Tapputi miała do dyspozycji? Naczynka, palenisko, dostęp do wody, bardzo proste rozpuszczalniki. A jednak wiemy, że udało jej się stworzyć perfumy na bazie kwiatów i innych roślin, tworzyła wonne olejki.
Aglaonike, której słuchał się księżyc
Patrzyła w gwiazdy, kiedy jeszcze nie było skomplikowanych teleskopów. Raczej nie była pierwszą kobietą astronomką, ale jest jedną z tych, o których pamięć najlepiej się zachowała. Wszystko za sprawą Plutarcha i oraz nieznanego z imienia badacza, który napisał komentarz do dzieła Apolloniosa z Rodos pt. „Argonautica”. To ci dwaj antyczni pisarze zachowali dla potomnych wiedzę o Aglaonike. Żyła w Tesalii między II a I wiekiem p.n.e., ale jej daty urodzenia i śmierci pozostają nieznane.
Stała się sławna po wsze czasy dzięki swoim obserwacjom księżyca. Była w tym tak wielką specjalistką, że potrafiła przewidywać zaćmienia księżyca. Żyła jednak w czasach, kiedy takie zdolności uważano za nadprzyrodzone i na nic zdawały się tłumaczenia dotyczące obserwacji cyklu astronomicznego. Osoby, które miały taką wiedzę, nazywano czarownicami. Współczesna nauka uhonorowała Aglaonike, nazywając jej imieniem jeden z kraterów na planecie Wenus. Do dziś przetrwało powiedzenie, które jest popularne szczególnie w Grecji. Kiedy ktoś jest bardzo posłuszny, mówi się, że „słucha się jak Księżyc Aglaonike”.
Theano – żona Pitagorasa
Gdyby szukać przykładu na opowieść o starożytnej kobiecie, której geniusz mógłby równać się z najwybitniejszymi męskimi mozgami jej czasów, Theano byłaby doskonałym przykładem. Pochodziła z Krety lub Krotonu, żyła na przełomie VI/V wieku p.n.e., a na temat jej wczesnych lat niewiele wiadomo. Musiała jednak pochodzić z kręgów osób zamożnych, otwartych intelektualnie, bo dołączyła do filozoficznej szkoły Pitagorasa. W czasach, w których podjęła studia, uczyło się i wykładało w tym miejscu około 300 osób. Wśród nich było niespełna 30 kobiet. Na trasie jej edukacji wydarzyła się w przestrzeni tej świątyni wiedzy bardzo romantyczna historia, której szczegóły pozostają dla nas nieznane. Jej efektem był ślub z Pitagorasem i czworo dzieci: Damo, Arignte, Miye i Telagues.
Theano była matematyczką, filozofką, astronomką. Zajmowała się także medycyną. Przeżyła swojego męża i odtąd żyła w całości poświęcając się wspólnym dzieciom i szkole, którą założył. Nie ulega wątpliwości, że napisała Żywot Pitagorasa, ale też wiele innych pism, które nie przetrwały do naszych czasów. Przyjmuje się, że sformułowała twierdzenie o złotym prostokącie i złotym środku, ale trudno znaleźć na to potwierdzenie w źródłach. Szkoła Pitagorasa, którą zajmowała się aż do śmierci, kontynuowała działanie przez kolejne 200 lat.
Maria Prorokini i alchemicy z Aleksandrii
Między I a III wiekiem n.e. w Aleksandrii żyła niezwykła kobieta pochodzenia żydowskiego, która znana jest dziś jako Maria Żydówka lub Maria Prophetissa. Badacze zajmujący się historią żydowskiej alchemii przypisują jej stworzenie prototypów urządzenia do destylacji, łaźni laboratoryjnej, a także wynalezienie tzw. kąpieli wodnej. Sformułowała też formuły, które się stały fundamentami otrzymywania chlorku sodu i kwasu solnego.
Patrząc na szczątkowe informacje o szkole alchemicznej w Aleksandrii, można wysnuć wniosek, że w tym mieście działy się niezwykłe rzeczy w kwestii rozwoju nauki. Czytając biogramy badaczy, w wielu przypadkach pojawia się nazwa miasta w północnym Egipcie, które dzięki swojej otwartości stało się ziemią obiecaną naukowców. W historii pojawia się też ktoś określany jako „Kleopatra Alchemik”, ale w tym przypadku starożytnicy przyjmują, że mogła to być nie jedna osoba, ale grupa badaczy. Być może byli to uczniowie Marii Prorokini, zafascynowani historią i osiągnięciami królowej Kleopatry VII. Ostatnia królowa Egiptu także była zaangażowana w sprawy nauki. Przyjmuje się, że była autorką pism dotyczących m.in. kosmetologii.
Kapłanki wiedzy i świątynie mądrości
Kobiet stojących na straży wiedzy i rozwoju nauki w starożytności było bardzo wiele. O niektórych wiemy przez ich osiągnięcia, ale imiona zatarły się na kamiennych inskrypcjach lub rozpadły na nietrwałych środkach piśmienniczych. Inne znane są jako członkinie znakomitych grup naukowych, szkół wielkich filozofów i badaczy, ale nie wiemy już nic o ich osiągnięciach. Destrukcja starożytnych bibliotek, jak tych w Aleksandrii czy Pergamonie, sprawiła, że świat na zawsze utracił wiele bezcennych dzieł starożytnych ludzi nauki. W takich pożarach spłonęły dzieła Hypatii, alchemiczek z Aleksandrii, przepadły notatki Theano, ale też jej męża Pitagorasa. Podczas pożaru w Aleksandrii zniknęły na zawsze dzieła Homera, bezcenne papirusy medyczne i wiele innych. Gdyby te księgozbiory przetrwały, badacze nie musieliby sobie zadawać wielu pytań i dywagować, np. jak zbudowano piramidy i skąd wziął się pomysł na mumifikację zmarłych.
Źródła:
scientificwomen.net
Encyklpedia Britannica
Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, 2010
Gabriele Kass-Simon, Patricia Farnes, Deborah Nash, Women of Science: Righting the Record, 2010
Joyce E. Salisbury, Encyclopedia of Women in the Ancient World, 2001
Więcej o sylwetkach kobiet znajdziesz tutaj.
